Autor: unet

Të dhënat historike

Parku i natyrës “Gazi Baba” është ngushtë i lidhur me formimin dhe zhvillimin e qytetit të Shkupit, i njëjti ka një histori të gjatë duke filluar nga periudha e para erës së re, e deri më sot.

Zhvendosja hapësinore e qytetit të Shkupit, deri në periudhën e luftërave ballkanike sillet nga ana e majtë e lumit Vardar, kurse kodra e Kalasë dhe e Gazi Babës kanë prezantuar sipërfaqet kryesore të gjelbërimit dhe rekreacionit.

Për shkak aspektit të karakteristikave natyrore – atraktive, klimaterike dhe të vegjetacionit, kodra e Gazi Babës është planifikuar si gjelbërim publik urban por edhe si një hapësirë e përcaktuar për sport dhe rekreacion në qytetin e Shkupit.

Lokaliteti i Gazi Babës, më saktë kodra emrin e ka fituar nga kadiu i periudhës osmane Ashik Çelebiu i cili ka qenë shkencëtarë dhe poet i shekullit XVI por i cili në mes popullatës ka qenë i njohur si kadiu i Gazi Babës.

Në të kaluarën, pjesa e ngritur e kodrës së Gazi Babës në pjesën perëndimore ka qenë e kufizuar me luginën e lumit Serava, në pjesën jugore me rrafshinën aluviale të lumit Vardar, kurse nga pjesa veriore – verilindore me tarracat abrazive me lartësi mbidetare më të lartë se 300 m.

Vendndodhja

Parku i natyrës Gazi Baba gjendet në një largësi prej rreth 3 km nga qendra e qytetit të Shkupit në drejtimin lindor, në mes lagjes banesore të Hekuranës në lindje, i njëjti kufizohet me pjesët urbane të lagjes së Çairit në perëndim, me pjesët veriore të lagjes së Autokomandës dhe nga ana veriore me pjesët banesore të lagjes Butel 2.

Rëndësia

Parku i natyrës paraqet një hapësirë interesante natyrore, vlerat e të cilit kanë qenë të detektuar qysh më herët. Ashtu që, gjatë viteve të pesëdhjeta të shekullit të XIX janë realizuar aktivitete lidhur me formimin e hapësirës së gjelbërimit prej rreth 100 ha, dhe me këtë rast vlerat natyrore janë plotësuar me shtimin e një numri të madh të llojeve të ndryshme të drunjve, me të cilët është përmirësuar pyllëzimi i përgjithshëm i këtij territori, i cili në këtë periudhë ka qenë në fazë të industrializimit dhe urbanizimit.

Me formimin e kësaj hapësire të gjelbërimit, është kontribuar për përmirësimin e cilësisë së mjedisit jetësorë, kurse me qëllim të ruajtjes afatgjate të kësaj hapësire, e njëjta është shpallur si territor i mbrojtur në pajtim me Ligjin për mbrojtjen e rariteteve natyrore, me vendimin për shpalljen e lokalitetit “Gazi Baba” si peizazh karakteristik, të miratuar nga Këshilli i Qytetit të Shkupit. Në muajin mars të vitit 2015, lokaliteti i Gazi Babës është ri mbrojtur me Ligjin për shpalljen e lokalitetit Park – pylli i Gazi Babës në Park të natyrës.

Nga sipërfaqja e përgjithshme e parkut (108 ha), pjesa më e madhe mbulohet me pyje të drunjve të shkurtë dhe të gjatë, përkatësisht në një sipërfaqe prej 95 ha.

Sipërfaqet e vetme barishtore shfaqen në pjesën juglindore të rrëzës kodrinore, në një sipërfaqe prej rreth 4,3 ha, në verilindje me 3,6 ha dhe mbi Fakultetin e shkencave Matematike – natyrore, në një sipërfaqe prej rreth 2 ha. Këto sipërfaqe në të kaluarën janë shfrytëzuar si tokë lërimi, kurse sot shfrytëzohen si livadhe.

Me sipërfaqet e pyjeve dhe me shërbimin e rojës së Parkut, menaxhon NP “Parqe dhe gjelbërime”.

SIPËRFAQET E REKREACIONIT

Përskaj korsive të këmbësorëve, që paraqesin objekte kryesore të rekreacionit në këtë park, janë të vendosura edhe vend – vështrimet (vend panoramat), ulëset dhe tryezat për pushim dhe piknik. Këto përmbajtje janë të vendosura përskaj korsive të rregulluara edhe në pjesën e hyrjes së parkut. Korsitë e dheut, të cilat në masë të madhe janë të mbuluara me vegjetacion të ulët, nuk përcillen me përmbajtje rekreative. Si një sipërfaqe e posaçme e rregulluar për rekreacion, është pjesa e mbuluar me barë në afërsi të pjesës jugore të parkut me një sipërfaqe prej 4300 m2. Kjo sipërfaqe me rregull mirëmbahet si sipërfaqe barishtore, në hyrjen e së cilës janë të vendosura tabela informative dhe përmbajtjet për aktivitetet sportive. Në mbarë territorin e kësaj pjese të parkut, janë të vendosura elemente të ekskursioneve të përcjella me objekte të ndërtuara për pushim dhe piknik, të cilët shfrytëzohen nga ana e vizitorëve, në veçanti gjatë vikendeve. Korsitë e fitnesit, shfrytëzohen nga një numër i madh i sportistëve amatorë dhe profesionist.

Pylli i Gazi Babës, paraqet një ishull të madh të gjelbërimit në suaza të indit urban të Shkupit. Një sipërfaqe e tillë, relativisht e madhe e pyllit, rrallë haset në suaza të qendrës së një mjedisi të tillë urban. Hapësira e pyllit të Gazi Babës, paraqet një tërësi të pandarë që karakterizohet me vjetërsi të drunjve që sillet nga 30 – 40 vite, karakteristikat e tilla kanë vlerë dhe rëndësi tejet të madhe për ruajtjen e mjedisit jetësorë në qytetin e Shkupit, para se gjithash për shkak të funksionit polivalent të shprehur përmes: pastrimit të ajrit, mbrojtjes së tokës, rregullimit të regjimit të ujërave dhe për përmirësimin e mikro – klimës, gjë që pozitivisht ndikon mbi cilësinë e mjedisit jetësorë në tërësi.

Vegjetacioni

Pamja e sotme e bimëve që hasen në Parkun e natyrës “Gazi Baba”, paraqet kombinimin e llojeve autoktone dhe aloktone. Në hapësirën dominojnë llojet e drunjta të cilët në pjesën më të madhe janë të mbjella përmes pyllëzimit. Numri më i madh i drunjve janë të moshës prej 40 deri më 50 vite.

Prezenca e llojeve të ndryshme të drunjve dhe të kaçubave deri më tani është hulumtuar disa herë me radhë. Gjatë hulumtimeve të fundit për nevojat e këtij studimi profesional, janë konstatuar 79 lloje të drunjve dhe të kaçubave që hasen në këtë hapësirë.

Numri i madh i llojeve bimore, kontribuojnë që të formohet një mjedis natyrorë mjaftë interesant, që ka rëndësi shumëqëllimore. Përskaj zbukurimit të hapësirës dhe përmirësimit të kushteve mikro – klimatike dhe ekologjike, kjo hapësirë është interesante për aktivitete sportive, por edhe për hulumtimet shkencore.

Pyllëzimi i hapësirës, në masë të madhe ka kontribuar për rritjen dhe zhvillimin e llojeve të ndryshme të drunjve dhe të kaçubave, të cilët dallohen sipas karakteristikave të tyre ekologjike dhe për këtë arsye një numër kaq i madh i llojeve në një hapësirë relativisht të vogël prej rreth 100 ha, paraqet një hapësirë interesante dhe të vlefshme natyrore. Prapëseprapë, ekziston një disproporcion i madh për nga aspekti i përfaqësimit të llojeve, kështu që, disa prej tyre hasen si të vetme, të tjerat në grupe, kurse pjesa e tretë haset në trajtë të formuar të të mbjellave pyjore. Më të pranishëm dhe më të njohur në këtë terren janë: pisha e zezë, frashri amerikan dhe akacia.

Në pjesën më të madhe, në grupe më të vogla ose të mëdha përmes pyllëzimit janë të mbjellë:

Druri i thartë – me prejardhje nga Azia Lindore, që ka aftësi për përtëritje;

Kelreuteria – me prejardhje nga Azia Lindore, me veçori invasive në territorin e Parkut të natyrës “Gazi Baba”;

Glediçi – me prejardhje nga Amerika Veriore, kultivohet si dru i parqeve. I njëjti në masë solide është i përfaqësuar edhe në lokalitetin e “Gazi Babës”;

Maklura – me prejardhje nga Amerika Veriore, dallohet për nga frytet topthore me ngjyrë të gjelbër intensive.

Në vende të ndryshme, në pjesë të caktuara të hapësirës hasen një numër i madh i llojeve interesante autoktone, të cilët janë shumë të rralla në dendroflorën e Maqedonisë, kurse në të kaluarën këto lloje kanë qenë të pranishme në sipërfaqe më të mëdha. Për shkak zë zvogëlimit të popullatës së tyre, të njëjtit janë të rëndësishëm për nga aspekti i kultivimit dhe ruajtjes. Të tilla janë mështekra e fushës, hithra  dhe dardha e egër. Lloji i mështekrës së fushës në territorin e Parkut të natyrës “Gazi Baba”, është i pranishëm vetëm me disa drunj, por ky lloj ka rëndësi të madhe për faktin se ky është një lloj autokton në zhdukje. Për këtë arsye, për mbijetesën e këtij lloji duhet të mbahet llogari dhe kujdes i posaçëm. Hithra është lloj i drurit autokton, i cili karakterizohet me termofilitet të madh, rezistencë ndaj thatësisë dhe si lloj që preferon dritën në masë të madhe. Ky është një dru i bukur dekorativ, i cili është i qëndrueshëm ndaj ajrit të ndotur, por për shkak të rritjes së ngadalshme i njëjti nuk shfrytëzohet në masë të duhur.

FLORA

Sipas të dhënave nga literatura floristike dhe në bazë të hulumtimeve sipërfaqësore në realizuara në terren, në këtë çast për Parkun e natyrës “Gazi Baba” mund ti theksojmë 141 llojet nga 31 familje bimore, megjithatë numri i tyre me siguri është më i madh. Vlerësimet e tilla jo të plota lidhur me gjendjen e florës në këtë hapësirë, tregojnë qartë se edhe këtu, në kushte të ndikimit maksimal të njeriut, me sukses janë ruajtur një numër i caktuar i llojeve interesante të bimëve autoktone.

Park pylli Vodno, sot përfshin njërën prej sipërfaqeve më të rëndësishme të gjelbërimit në rrethin e Shkupit, i njëjti për shkak të shtrirjes së madhe hapësinore si dhe për shkak të qëllimit të tij, luan një rol të pazëvendësueshëm drejtë mbrojtjes sanitare – higjienike, ekologjike por në të njëjtën kohë ofron edhe rekreacion sportiv.

Pyllëzimi i Vodnos ka filluar menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, përkatësisht nga viti 1946. Përmes masave komplekse lidhur me pyllëzimin si dhe përmes masave mbrojtëse, pjesa e zhveshur i Vodnos është shndërruar në një pyll. Qëllimi fillestarë ka qenë mbrojtja e tokës nga erozioni si dhe mbrojtja e objekteve dhe e vendbanimeve në afërsi, por edhe përmirësimi i regjimit ujorë në mjedisin më të gjerë. Në të njëjtën kohë Vodno do të shpallet si park – pyll në vitin 1976, kurse nën kompetenca të NP “Parqe dhe gjelbërime” është bartur në vitin 1988.

Maja më e lartë e Vodnos – Kërstovari (1.067 m), me shtëpinë e alpinistëve dhe me Kryqin e Mileniumit, paraqet një vend vështrim dhe një karakteristikë markante e qytetit dhe e fushëgropës së Shkupit si një tërësi. Në pjesët më të larta të Vodnos janë ruajtur llojet bimore të: gështenjës, dushkut, frashrit dhe shkozës.

Në suaza të pjesëve të pyllëzuara të Vodnos, me rëndësi dhe me atraktivitet të veçantë janë edhe të mbjellat e shpeshta të pishës së zezë. Vodno, për dallim nga e kaluara, tani paraqet një territor tërësisht të pyllëzuar, duke i falënderuar bazamentit specifik gjeologjik dhe klimës, i njëjti është populluar me një botë relativisht të pasur bimore dhe shtazore.

Nga fauna e Vodnos, më e pasur dhe njëherit më pak e hulumtuar është fauna e pa kurrizorëve. Nga ana tjetër, dallohet edhe fauna e pasur e: karkalecave, fluturave ditore, garuesve, ujë tokësorëve, zvarranikëve, shpendëve dhe gjitarëve. Kurse prej kërpudhave janë të regjistruara 143 lloje (më të shpeshta makromicetat).

Në park pyllin hasen shtatë grupe të përhapura të eko sistemeve:

1. Eko – sistemet natyrore të pyjeve

* Pyjet e dushkut

* Pyjet e gështenjës

* Kaçuba

1. Pyje antropogjene

* Të mbjella të përziera pyjore të drunjve gjetherënëse dhe kreshtore

* Të mbjella të pishës së zezë

1. Hapësira të hapura me dëllinjë
2. Eko – sisteme të thata barishtore
3. Klife gëlqerore
4. Sipërfaqe të tokave të punuara, vreshta dhe pemishte
5. Vendbanime

Vendndodhja      

Vodno ndodhet në pjesën jugperëndimore të fushëgropës së Shkupit, dhe në njëfarë mënyre në pjesën veriore e ndan fushëgropën e Shkupit me qytetin e Shkupit kurse në pjesën jugore kufizohet me vend derdhjen e lumit të Markos dhe me rrafshnaltën e Breznicës.

Në drejtim nga lindja në perëndim, Vodno shtrihet në gjatësi prej rreth 12 km, duke filluar nga uzina Usje deri te lumi Treska, përkatësisht liqeni Matka.

Sipërfaqja
Vodno shtrihet në një sipërfaqe prej 4481,02 ha.

Në këtë sipërfaqe bëjnë pjesë pyjet e rritura, sipërfaqet e zhveshura, kullosat dhe shtigjet e pyjeve.

Reliefi

Lartësia më e ulët mbidetare në park pyllin Vodno është 280 m.

Lartësia më e lartë mbidetare është 1066 m.

Ky dallim i lartësive dhe terreni i thepisur mundëson zhvillimin e suksesshëm të mbjellave pyjore të llojeve të ndryshme të drunjve, siç janë: dushku, pisha e zezë, bliri, mështekra, gështenja, shkoza etj.

Meqenëse park – pylli Vodno, shtrihet në lartësi të ndryshme mbidetare, temperatura e ajrit shënon rënie me rritjen e lartësisë mbidetare, kjo rënie është 0,5˚ С në çdo 100 m të lartësisë së zmadhuar mbidetare.

Pyjet në Vodno

Kontributin më të madh në drejtim të hulumtimit të florës në malin Vodno, e ka dhënë botaniku gjerman Jozef Bormiler, i cili thekson 264 lloje. Në vitin 1969 është publikuar vepra më e rëndësishme për florën e Vodnos nga ana e R. Drenkovskit, në këtë vepër janë numëruar 1010 lloje, prej tyre 868 autoktone dhe 142 lloje të introduara. Së bashku ky numër është 1124, fakt ky i cili gjithsesi është impozant për një masiv të tillë të vogël.

Sipërfaqja e përgjithshme e mbuluar me vegjetacion në suaza të park – pyllit Vodno është 2593,12 ha.

Nga sipërfaqja e përgjithshme e mbuluar me vegjetacion, vegjetacioni i lartë shtrihet në një sipërfaqe prej 737,83 ha ose rreth 28%.

Qëllimi

Qëllimi afatgjatë themelorë lidhur me mbrojtjen e park – pyllit Vodno është mbijetesa afatgjate e pyllit dhe avancimi i tij, me qëllim të përmbushjes së të gjitha funksioneve mbrojtëse dhe të funksioneve që janë në dobi të përgjithshme. Park – pylli Vodno është ngritur si pyll me qëllim të posaçëm, dhe me një funksion të tillë duhet të mbijetojë.

Vodno është i pyllëzuar përmes rrugës artificiale me zbatimin e metodave dhe teknikave të ndryshme. Gjatë kësaj janë shfrytëzuar lloje të ndryshme të drunjve dhe të kaçubave, me qëllim që sipërfaqet e një trualli të zhveshur, jo produktiv dhe të nënshtruar nga erozioni, të shndërrohen në një vend të pyllëzuar.

Në këtë drejtim, me rëndësi të madhe është edhe edukimi se si më tej të veprohet me pyjet e këtij park – pylli, për faktin se gjithnjë e më tepër po zmadhohet numri i vizitorëve, gjithashtu po vërehen edhe potenciale të caktuara drejtë cenimit të pyllit, të cilët janë të natyrës biotike, por edhe me prejardhje abiotike.

Në park – pyllin Vodno, gjenden disa monumente natyrore dhe kulturore, të cilët pa mëdyshje nxisin interesin e vizitorëve. Këto janë:

• Lokaliteti “Dardha e Markos” – mbetje të rrënojave mesjetare, që gjenden në pjesën lindore të depresionit veriorë dhe të njëjtit shtihen në një hapësirë prej 50 ha. Ky terren vështirë mund të kalohet, por deri te rrënojat qasja është e lehtë.
• Lokaliteti Paleontologjik “Ura e Vogël”– gjendet nën fshatin Nerez i Poshtëm, në një lartësi mbidetare prej 500 m, dhe i njëjti paraqet një objekt tejet interesant. Këtu haset shtresa e linjitit thëngjillorë. Kurse mbi xeheroren haset shtresa e rërës së bardhë, në të cilën është gjetur fosili – mbetja nga Mastodonti, lloj ky paraardhës i  elefantëve të sotëm. Përskaj rëndësisë shkencore, mbetjet janë atraktive edhe për vizitorët.
• Manastiri Shën Pantelejmoni dhe Shën Nikolla– këto dy manastire gjenden në grykën e malit të lumit Treska, dhe me të njëjtit duhet të veprohet në pajtim me Ligjin për mbrojtjen e monumenteve kulturore – historike. Nëpër oborret dhe në vendet e vakëfeve, nuk lejohet sjellja e llojeve aloktone të drunjve dhe të kaçubave.
• Maja ”Kalaja”– disponon vlera të posaçme, meqenëse paraqet trekëndëshin në mes vend derdhjeve të lumit Vardar, Treska dhe lumit të Markos. Në pjesën veriore, nën majën hasen bimë të rralla dhe interesante, të cilat duhet të mbrohen me masa të rrepta, siç janë: Ramondia nathaliae, Saxifraga scardica, Saxifraga grisebahii dhe Centaurea campylacme. Ky lokalitet është shumë interesant për nga aspekti i hulumtimeve shkencore, por mund të bëhet edhe destinacion interesant turistik.